Het gaat hier over een passionele liefde, zoals die tussen de engelse monarch en zijn onderdaan ,welke zich ongeveer in dezelfde periode afspeelde, maar dan in Polen. Een bijzonder detail is dat Maria Tudor, de dochter van Hendrik VIII, een potentieel huwelijkskandidaat was voor Poolse koning Zygmunt August – hoofdrolspeler in het volgende verhaal.
Zygmunt August erfde in 1548 van zijn vader Zygmunt Stary (de Oude), het koninkrijk genoemd Commonwealth van de Kroon van het Poolse Koninkrijk en het Grote Hertogdom
van Litouwen. (ook bekend als De Serene Republiek van de Twee Naties), met een bevolking
van bijna 7 miljoen, een gebied van 815.000 km2.
Van zijn moeder, Bona Sforza uit Bari, kreeg hij als erfgoed haar zuidelijke temperament en haar Italiaanse schoonheid. August was van middelbare lengte, met slank maar sportief postuur. Hij had donkere ogen en donker haar en een getinte huid.
Ofschoon de adel hem veroordeelde om zijn zachtheid, zijn onwil om oorlog te voeren en zijn tegenzin om bloed te vergieten, behoort deze intelligente man, met een brede interesse (zijne bibliotheek was een van de beste in Europa met 4000 volumes, gekocht uit eigen inkomsten), aardig in omgaan met mensen, tolerant op religieuze gebied, tot een van mijne favoriete, gedenkwaardige heersers in Polen.
Al snel maakte de troonopvolger kennis met ars amandi. Zijn vele amourettes, gedurende zijn hele leven, bezorgden hem in de ogen van tijdgenoten de opinie van erotomaan. Persoonlijk, omdat ik hem een uitzonderlijk sympathiek man vind, knijp ik liever een oogje dicht en beschouw ik hem graag meer als een zinnelijk, maar vooral romantische minnaar.
In de tijd dat hij zijn echte grote liefde in zijn leven ontmoette, was Sigmund August getrouwd met Elizabeth Habsburg. Zij was een arm schepsel, jong, onzeker, angstig en gespeend van enig vrouwelijk schoon en charme en mede door haar aanvallen van epilepsie verloor ze de lust van haar man. Toen in de hoofdstad Krakau een epidemie uitbrak verliet de troonopvolger zijn gemalin en vertrok naar zijn onderkomen in Litouwen. In zijn kasteel te Grodno, was hij bezig met administratie van het Grote Hertogdom van Litouwen maar ook in gezelschap van de gouden jeugd, bracht hij zijn tijd door met vermaak en jagen. Daar ontmoette hij twee vertegenwoordigers van een Litouwse adellijke familie. Dit waren Radziwill-Nicholas de Zwarte en Nicholas de Rode (aldus naar hun haarkleur genoemd). Hun zuster Barbara, die weduwe was, had problemen met de erfenis, en had aan de koning om inspraak verzocht.
Barbara Gasztold de domo Radziwill maakte een enorme indruk op August. Niet alleen had ze een mooi gezicht, maar ze was lang van postuur en beschikte over slanke maar vrouwelijke vormen. Haar blonde haar en donkere ogen stonden in een mooi contrast met haar favoriete dieprode kleren. Zelfs haar vijand, bisschop St. Orzechowski, moest toegeven dat: “…Barbara zo’n mooi gezicht en lichaam heeft, dat door de jaloezie op haar schoonheid haar deugd in twijfel moet worden gebracht...”. Over vrouwen van Radziwill’s huis en hun zo genoemde losbandigheid is veel geroddeld in Polen, maar wij kunnen niet vergeten dat in het algemeen, Litouwse vrouwen bekend waren om hun iets minder formele omgaan met mannen dan hun Poolse zusters. Echter, in Barbara’s brieven aan de koning is geen spoor van erotiek. Het lijkt erop dat August meer verliefd was om haar toewijding aan hem, gemis van interesse in de politieke zaken en in dat ondefinieerbaar vrouwelijke charisma. Iets, aan wat Lukasz Gornicki - hoveling, schrijver, vriend van de koning, in zijne boek “Koninklijke Hoveling” meermaals de nadruk legt bij de beschrijving van de ideale vrouw:”… bovendien, een vrouw moet een bepaalde zachtheid hebben , een zoetheid, iets liefkozend …”.
Sigmund August en Barbara waren echte levensgenieters. Sinds hun ontmoeting veranderde het kasteel in de Litouwse hoofdstad Vilnus tot een centrum van dansfeestjes, maskerades, banketten. Een Russische kroniek meldde dat tussen het huis van Radziwills en het koninklijke kasteel een geheime verbinding zou zijn gemaakt voor het gemak van de minnaars.
In de tussentijd stierf de ongelukkige echtgenote van August. Niet meer gebonden trouwde August in het geheim zijn Barbara, in de zomer van 1547. Pas in februari 1548 licht hij het parlement hierover in. Dit was ‘shocking news’ voor zijn onderdanen en zijn ouders.
Polen was toen verwikkeld in een strijd over de macht tussen de koning, adel en magnaten. De adel had reeds hun privileges veroverd- nu was er een strijd over o.a. de uitvoering (executie) van deze privileges en rechten, die steeds ten voeten werden getreden door de magnaten. Een Koninklijke trouwerij, met een vrouw uit de familie van de magnaten, werd ervaren als een klap voor de executionisten - partij. Ook de dood van Sigmund de Oude in april van dat jaar maakte het niet gemakkelijker voor August. Tijdens de herfst-sessies van het parlement deden zich dramatische scènes voor: parlementsleden die voor de koning knielden, velen met betraande ogen, smekend om het huwelijk ongeldig te laten verklaren. De verraste koning hield voet bij stuk en verschuilde zich achter de belofte van trouw, gegeven bij het altaar. “...Ik heb mijn vrouw een belofte gedaan en ik zal haar niet verlaten zolang het de Heer behaagt dat ik in leven blijf. Ik verkies mijn geloof meer nog dan alle koninkrijken op aarde...” Daarop brak de hel los in Polen. Vulgaire veroordelingen bedolven het land, vol geroddel over de vele minnaars van Barbara, culminerend in een grafische voorstellingen van het intieme leven van het koninklijk paar. Intriges uit het buitenland begonnen de kop op te steken.
Terwijl Polen bijna in een huiselijke oorlog verwikkeld raakte, bloeide de liefde als nooit tevoren op. Brieven uit die tijd bevestigden het beeld dat August en Barbara elkaar hadden gevonden als twee Platoonse helften. Beweerd wordt : "…dat men nog nooit een vrouw had gezien die meer hield van haar man als de koningin van haar koning…”. En: "... het is niet voorstelbaar dat een andere koningin meer genot bij haar man zou vinden als Barbara…". Ondanks eerdere voorspellingen dat de liefde snel uitgeblust zou zijn kon men constateren dat: "... de liefde steeds inniger werd, hoe langer, hoe beter..."
August overstelpte zijn geliefde met cadeaus, met edelstenen waarvan beiden liefhebbers waren. Vooral de mooiste parels - Barbara’s lievelingsjuwelen, werden uit Nederland geïmporteerd. Om haar vrolijk te stemmen bracht hij exotische dieren naar het hof: een leeuw, een kameel en voor het eerst in Litouwen zwanen (nomen est omen). Ze genoten van elkaars gezelschap in elk moment dat ze vrij waren van staatszaken.
Beiden waren niet alleen hartstochtelijke minnaars, maar vooral waren het zeer gevoelige mensen, die in elkaars armen de warmte probeerden te vinden, die ze misten in een kille, bijna haatdragende wereld aan het hof .
Barbara heeft nooit misbruik gemaakt van de liefde van August voor haar door gunsten van anderen te verkrijgen, hetgeen haar populariteit bij de adel niet heeft vergroot.
In momenten van scheiding schrijven ze naar elkaar tedere brieven. August stelt haar gerust:”… ik ben jou getrouwd dus ik schaam me niet voor jou, wie is het voor wie ik moet uitkijken…”, en hij maakt zich zorgen dat zij te triest is in tijden van periodieke scheiding: ”…dit soort droefenis kan de gezondheid schade toe brengen en dat zal voor mij grote pijn doen…”. Zij beantwoord met: grenzeloze liefde, vertrouwen en toewijding: ”…ik hebt geen grotere genoegen op de wereld dan kijken naar mijn koning in goede gezondheid, mijn weldoener…”, “…als Zijne Koninklijke Majesteit, Mijn Heer met mij is, voor wie zou ik bang moeten zijn….”. Zij ondertekent haar brieven met: “… uw eeuwige slavin…” , “…uw nederig dienares..”. Als ik nu hun correspondentie lees moet ik denken aan de beschrijving van de echte liefde in een toneelstuk van Bertolt Brecht:
”….Ik wil te zijn bij deze persoon, welke ik lief heb.
Maakt me niet uit wat dat zal kosten,
maakt me niet uit of dat mijn leven goed of slecht zal maken,
maakt me niet uit of deze persoon mij lief heeft of niet.
Alles wat ik wil, dat is dichtbij te zijn bij mijne geliefde "
Uiteindelijk, dankzij de vastberadenheid van de koning en het publieke, gezonde verstand geeft het parlement in 1650, in ruil voor bepaalde privileges voor de adel, het groene licht voor de kroning. Voor Barbara is dat de echt zwanenzang. Zij was dodelijk ziek, ze had kanker aan haar vrouwelijke organen. Helaas, ondanks de persoonlijke verpleging van de koning, sterft Barbara op 6 mei, letterlijk in de armen van haar liefhebbende man
